การจำลองสถานการณ์ควบคุมแหล่งกำเนิดและการประเมินมาตรการการจัดการฝุ่นละอองขนาดเล็ก PM2.5 ของ‎จังหวัดเชียงใหม่ (ชื่อเดิม:การประเมินมาตรการการจัดการมลพิษทางอากาศและปริมาณ PM 2.5 ในจังหวัดเชียงใหม่โดยการจำลองสถานการณ์ควบคุมแหล่งกำเนิด)

ปัญหามลพิษทางอากาศในภาคเหนือของไทยมีความรุนแรงและต่อเนื่องมาเป็นเวลานานกว่า 10 ปี โดยมีสาเหตุหลักมาจากการเผาชีวมวลทั้งในป่าและพื้นที่เกษตรกรรม การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์ในการวิเคราะห์ปริมาณฝุ่น PM2.5 ในจังหวัดเชียงใหม่ ภายใต้การจำลองสถานการณ์ควบคุมสัดส่วนแหล่งกำเนิดด้วยแบบจำลอง WRF-Chem เพื่อใช้ประกอบการประเมินมาตรการบริหารจัดการปัญหามลพิษทางอากาศของจังหวัดเชียงใหม่ และเพื่อเสนอมาตรการในการบริหารจัดการปัญหาฝุ่น PM2.5 จากแหล่งกำเนิด สำหรับวิธีการดำเนินงานแบ่งออกเป็นสองกิจกรรม กิจกรรมที่ 1 ได้ทำการประเมินปริมาณฝุ่น PM2.5 ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ ในปี พ.ศ.2562 ภายใต้การจำลองสถานการณ์ควบคุมแหล่งกำเนิดด้วยแบบจำลอง WRF-Chem โดยแบ่งออกเป็นสี่แหล่งกำเนิด ได้แก่ การเผาชีวมวลในพื้นที่เกษตรกรรม การเผาชีวมวลในพื้นที่ป่า การคมนาคม และมลพิษทางอากาศข้ามแดน โดยแบ่งเงื่อนไขการทดลองออกเป็น 3 กรณี ได้แก่ กรณีมีการปล่อยมลพิษทั้งหมด (100%) กรณีมีการปลดปล่อยกึ่งหนึ่ง (50%) และกรณีไม่มีการการปลดปล่อยจากแหล่งกำเนิด (0%) รวมทั้งหมด 12 ภาพฉาย ซึ่งในกรณี มีการปลดปล่อยทั้งหมด (100%) ได้ทำการวิเคราะห์สัดส่วนจากแหล่งกำเนิดทั้งสี่แหล่ง และกรณีอื่นทำการวิเคราะห์ค่าและร้อยละของปริมาณความเข้มข้นฝุ่น PM2.5 หลังจากการจำลองการควบคุมแหล่งกำเนิด กิจกรรมที่ 2 ทำการประเมินมาตรการบริหารจัดการปัญหามลพิษทางอากาศของจังหวัดเชียงใหม่เพื่อเสนอมาตรการ ลดการปลดปล่อยฝุ่น PM2.5 ด้วยการทบทวนนโยบายและเอกสารที่แสดงถึงบทบาทการจัดการจากภาครัฐ ภาควิชาการ ภาคประชาสังคม ภาคเอกชน และภาคท้องถิ่นและประชาชน รวมถึงจัดการประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อระดมความคิดเห็นจากภาคส่วนที่เกี่ยวข้องในการจัดการปัญหาหมอกควันในจังหวัดเชียงใหม่จำนวน 2 ครั้ง เพื่อกำหนดข้อเสนอแนะเชิงมาตรการที่เหมาะสมของจังหวัดเชียงใหม่ ผลจากภาพฉายของแบบจำลอง พบว่าสัดส่วนจากแหล่งกำเนิดทั้งหมด พบการปลดปล่อยมลพิษสูงสุดจากการเผาชีวมวลในที่โล่ง (60%) เมื่อแยกวิเคราะห์สัดส่วนการปลดปล่อยจากการเผาชีวมวล พบว่ามลพิษข้ามแดนมีสัดส่วนมากที่สุดกว่า 55% รองลงมาได้แก่ การเผาชีวมวลในพื้นที่ป่า 26% และการเผาชีวมวลในพื้นที่เกษตร 19% ส่วนการปลดปล่อยจากการคมนาคมทางบกมีสัดส่วน 14% จากการสร้างภาพฉายเพื่อควบคุมแหล่งกำเนิดโดยการลดการเผาชีวมวลจากภายนอกจังหวัดเชียงใหม่ให้ลดลงกึ่งหนึ่ง (50%) สามารถลดปริมาณฝุ่น PM2.5 ได้ถึง 37% แต่หากสามารถควบคุมการเผาชีวมวลจากภายนอกจังหวัดเชียงใหม่ได้ทั้งหมด (100%) จะสามารถลดปริมาณฝุ่น PM2.5 ได้ถึง 54% อย่างไรก็ตามการลดการเผาชีวมวลในพื้นที่ป่าและพื้นที่เกษตรสามารถช่วยลดฝุ่นได้เพียง 19% – 27% เนื่องจากยังคงมีผลกระทบจากมลพิษข้ามแดนจากภายนอกจังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งผลจากแบบจำลองมีความสอดคล้องกับปัญหามลพิษข้ามแดนซึ่งเป็นช่องว่างทั้งในเชิงนโยบายและปฏิบัติที่ส่งผลกระทบต่อประชาชน มากที่สุด ด้วยช่องว่างเชิงนโยบายที่ปรากฏในปัจจุบัน ผู้วิจัยจึงนำผลการวิเคราะห์ภาพฉายจากการควบคุมการปลดปล่อยแบบกึ่งหนึ่ง (50%) เป็นปัจจัยสำคัญในการกำหนดมาตรการสำคัญเพื่อการบริหารจัดการมลพิษทางอากาศของจังหวัดเชียงใหม่ในปี พ.ศ. 2568 โดยคณะผู้วิจัยได้นำมาตรการสำคัญทั้ง 7 ด้านที่ได้จากการระดมความคิดเห็นจากผู้มีส่วนได้ส่วนเสียของภาครัฐ ภาควิชาการ ภาคประชาสังคม และภาคท้องถิ่นและประชาชน เชื่อมโยงและกลั่นกรองเป็นมาตรการสำคัญ 5 ด้าน (5Ts) ที่นำไปสู่การปฏิบัติ ได้แก่ 1) การบริหารจัดการชีวมวลนอกพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่เพื่อลดผลกระทบจากมลพิษทางอากาศข้ามแดน 2) การจัดการพื้นที่ป่าด้านข้อมูลและกรรมสิทธิ์ 3) การจัดการชีวมวลในพื้นที่การเกษตรแบบครบวงจร 4) การจัดระบบขนส่งสาธารณะที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมในเมืองเชียงใหม่และพื้นที่โดยรอบ และ 5) มาตรการด้านการพัฒนาแนวทางการบริหารจัดการของหน่วยงานภาครัฐ ภายใต้ความมุ่งหมายในการจัดตั้ง “องค์กรด้านการจัดการมลพิษทางอากาศของประเทศไทย (Thailand Air Pollution Management – TH-AiM)”