การศึกษาการลด PM2.5 จากการลดการเผาพื้นที่การเกษตรบนดอยในภาคเหนือด้วยรูปแบบ (model) ทางเลือกที่ก่อให้เกิดความยั่งยืนและเป็นที่ยอมรับของเกษตรกร

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อหารูปแบบทางเลือกในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการเผาเพื่อเตรียมพื้นที่เพาะปลูกข้าวโพด และเพื่อหาเงื่อนไขของปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการเลิกเผาพื้นที่เพาะปลูกอย่างยั่งยืน โดยเลือกพื้นที่ที่เกิดจุดความร้อนสูงสุดและมีการปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์มากที่สุด ได้แก่ บ้านแกน้อย ตำบลเมืองนะ อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ได้คัดเลือกกลุ่มเกษตรกรตัวอย่างจำนวน 80 ราย ที่มีความประสงค์เข้าร่วมโครงการและยินยอมปรับเปลี่ยนพืชทางเลือกในพื้นที่ของตนเอง รายละ 4 ไร่ รวมพื้นที่ทั้งสิ้น 320 ไร่ กระบวนการวิจัยแบ่งออกเป็น 4 ขั้นตอน ได้แก่ สำรวจและวิเคราะห์พื้นที่ ให้ความรู้และจัดศึกษาดูงานในพื้นที่ที่ประสบความสำเร็จ จัดเวทีประชาคมเพื่อระดมความคิดเห็นและเลือกแนวทางที่ต้องการ ทดลองปฏิบัติจริงในพื้นที่ การเก็บรวบรวมข้อมูลใช้ข้อมูลทุติยภูมิ การสัมภาษณ์ การสำรวจ และการสังเกต วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติพรรณนา ได้แก่ ค่าร้อยละ และค่าเฉลี่ย ผลจากการดำเนินงานในรูปแบบต่างๆ เพื่อให้เกษตรกรได้รับข้อมูลที่ถูกต้อง ครบถ้วน และชัดเจน พบว่า จากการสอบถามความคิดเห็นในเวทีประชาคม เกษตรกรส่วนใหญ่ตัดสินใจเลือก “ไม้ผล” เป็นพืชทางเลือกเพื่อทดลองปลูกแซมในแปลงข้าวโพด โดยเฉพาะมะม่วง ขณะที่รูปแบบการผลิตอื่น เช่น การปลูกผัก หรือปลูกพืชเหลื่อมฤดู ไม่สอดคล้องกับสภาพพื้นที่ ไม่มีตลาดรองรับ และไม่เป็นที่สนใจของเกษตรกร ดังนั้น การทดลองในพื้นที่จริงจึงเป็นการทดสอบระบบการปลูกมะม่วงแซมในแปลงข้าวโพด โดยนักวิจัยแนะนำให้ปลูกต้นตอมะม่วงที่เพาะจากเมล็ดลงในพื้นที่ก่อน เมื่อต้นตอโตเต็มที่จึงเปลี่ยนยอดเป็นพันธุ์ดีตามที่เกษตรกรต้องการ ซึ่งเมื่อมีต้นมะม่วงแซมอยู่ในแปลงข้าวโพดแล้ว เกษตรกรจะไม่สามารถเผาพื้นที่นั้นได้ จึงสามารถประเมินพื้นที่ที่ลดการเผาได้ตามจำนวนพื้นที่ที่เข้าร่วมโครงการ ปัจจัยที่ส่งผลต่อการตัดสินใจหรือการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของเกษตรกรในการเลือกปลูกมะม่วงแซมในแปลงข้าวโพด ได้แก่ ความเหมาะสมของชนิดพืชกับพื้นที่ โดยเฉพาะการออกผลนอกฤดูของมะม่วง การมีตัวอย่างเกษตรกรที่ประสบความสำเร็จในพื้นที่ใกล้เคียง มีตลาดรองรับ และสามารถจำหน่ายได้ในราคาที่สูงกว่าท้องตลาด การสนับสนุนจากหน่วยงานในพื้นที่ รวมถึงความพร้อมทางวิชาการของทีมนักวิจัย ความสนใจและความเต็มใจของตัวเกษตรกรเอง ปัจจัยแห่งความพร้อมเหล่านี้ส่งผลให้การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของเกษตรกรเกิดขึ้นได้ในระยะเวลาอันสั้น

คำสำคัญ: การเผาป่า, ข้าวโพด, ไม้ผล, ทดแทน, ปรับเปลี่ยน